Ewaluacja to systematyczne badanie wartości albo cech konkretnego programu, planu, działania (eksperymentu) bądź obiektu (programu komputerowego, programu nauczania, lekarstwa, rozwiązania technicznego) z punktu widzenia przyjętych kryteriów, w celu jego usprawnienia, rozwoju lub lepszego zrozumienia.
Ewaluacja jest częścią procesu podejmowania decyzji. Obejmuje wydawanie opinii o wartości działania poprzez systematyczne, jawne zbieranie i analizowanie o nim informacji w odniesieniu do znanych celów, kryteriów i wartości.Ewaluacja w oświacie to praktyczne badanie oceniające przeprowadzane w szkole lub placówce.

Wymagania wobec szkół i placówek oświatowych

Obecnie placówki edukacyjne stają w obliczu wymagań nieznanych jeszcze kilka dekad temu. Dziś szkoły muszą dostosowywać ofertę do nowych wymagań stawianych przez rynek pracy, reagować na zjawiska takie, jak globalizacja, rewolucja technologiczna, kryzys gospodarczy czy gwałtowny rozwój. Często odgrywają rolę ośrodków edukacji dla dorosłych, miejsc aktywności sportowej, rekreacji itp. Szkoły i pracujący w nich nauczyciele potrzebują wsparcia w realizacji tej poszerzonej oferty. Ewaluacja zewnętrzna ma być właśnie takim narzędziem wsparcia, umożliwiającym szkołom efektywny rozwój organizacyjny. Ma inspirować do wprowadzania zmian i nowatorskich rozwiązań. Ma służyć także rodzicom i uczniom w zdobywaniu informacji o placówkach oświatowych, ale także zachęcać ich do większego angażowania się w życie szkoły, umożliwiać im realny wpływ na jej działalność.

                    Model nadzoru pedagogicznego opiera się na założeniu, że szkoła może zmieniać społeczeństwo, a odpowiednie działania państwa mogą motywować szkoły (i inne placówki oświatowe) do podejmowania wartościowych inicjatyw edukacyjnych. Zadecydowano więc, że państwo sformułuje wymagania wobec szkół i placówek. Wymagania te wyznaczają pożądany stan w systemie oświaty pokazując jego, uznane za kluczowe, cele i zadania, nie obejmując jednak wszystkich możliwych zagadnień związanych z różnymi obowiązkami szkół wobec uczniów i rodziców. Wskazują natomiast strategiczne i priorytetowe kierunki działań, które wiążą się z wyzwaniami stojącymi przed współczesnymi społeczeństwami.

Ministerstwo zdefiniowało 12 wymagań wobec szkół i innych placówek edukacyjnych, dotyczących najróżniejszych dziedzin: od wyników nauczania, realizacji obowiązującej podstawy programowej, przez rozwijanie aktywności i umiejętności społecznych uczniów, współpracę z rodzicami, po organizację pracy placówki, w tym jej warunki lokalowe i wyposażenie. Każde z tych wymagań dana szkoła lub placówka może spełnić na poziomie od A do E. Wyniki ewaluacji przedstawione są w raporcie dostępnym na platformie internetowej www.npseo.pl. W efekcie każdy rodzic może dokładnie się zapoznać ze specyfiką działania wybranej szkoły i zastanowić się, do której najlepiej wysłać dziecko.

Wymaganie 1. Szkoła lub placówka realizuje koncepcję pracy ukierunkowaną na rozwój uczniów.
Analizy wymagania "szkoła ma koncepcję pracy", "promowana jest wartość edukacji", "uczniowie są aktywni", "współpraca i praca nauczycieli", "analiza wyników zewnętrznych".

Wymaganie 12. Zarządzanie szkołą lub placówką służy jej rozwojowi.
Analizy wymagania "parycypacja uczniów, rodziców i nauczycieli w zarządzanie szkołą", "rodzice są partnerami przedszkola", "wykorzyztywane są zasoby środowiska na rzecz wzajemnego rozwoju", "szkoła widziana oczami rodziców".

Sposób przeprowadzenia ewaluacji zewnętrznej w szkołach i placówkach

Ewaluacji zewnętrznej danej placówki dokonuje zespół wizytatorów (poradnik). Całe badanie trwa kilka tygodni i dzieli się na trzy etapy.

W pierwszym wizytatorzy ds. ewaluacji ustalają, w porozumieniu z dyrektorem szkoły, harmonogram badania, dostosowując go do planu lekcji. Zapoznają się z dokumentami dostarczonymi przez dyrekcję, ale też np. ze stroną www czy innymi materiałami informacyjnymi dotyczącymi danej placówki. Wszystko po to, aby zebrać jak najwięcej danych pomocnych w opracowaniu pytań, które będą zadawane w trakcie badania. W badaniu ewaluacyjnym bierze udział nie tylko dyrekcja szkoły. Wizytatorzy spotykają się też z nauczycielami i innymi pracownikami placówki, uczniami i ich rodzicami, a także przedstawicielami instytucji współpracujących ze szkołą (np. samorządu, organizacji pozarządowych, domów kultury czy służb mundurowych). Dlatego na tym etapie wysyłane są również zaproszenia do udziału w badaniu.

Kolejny etap ewaluacji to badanie pracy szkoły. Wizytatorzy rozmawiają i przeprowadzają ankiety wśród reprezentantów różnych grup szkolnej społeczności. Warto dodać, że te badania są w pełni anonimowe. Ankiety wypełniane są za pośrednictwem platformy internetowej. W spotkaniach z nauczycielami, pracownikami, rodzicami, uczniami i przedstawicielami instytucji współpracujących ze szkołą nie uczestniczy dyrektor placówki. Wizytatorzy prowadzą też obserwację: w trakcie lekcji, na przerwach, na boisku szkolnym czy w bezpośrednim otoczeniu szkoły.

Potem następuje etap analizy zebranych danych. Na ich podstawie powstaje raport z ewaluacji placówki. Jego wstępna wersja jest przedstawiana dyrektorowi i członkom rady pedagogicznej szkoły, którzy mogą zgłosić swoje uwagi. Dopiero potem opracowywany jest ostateczny raport, który trafia m.in. do kuratorium i do władz samorządowych. Zostaje też udostępniony w internecie.